Het viel direct op. Niet alleen hing het spijkertje er nog, maar als je er recht voor ging staan kon je de contouren ervan nog door de verkleurde verf zien. Het kruis boven de deur was weggehaald. Voor het eten hing Jezus er nog.

Onze eerste vakantie samen brachten we op Sardinië door. Wij waren nog niet getrouwd en toch had ik om een tweepersoonskamer gevraagd. Ik vermoed dat de eigenaresse van het pension in Nuoro te zakelijk was om ons een kamer te weigeren, maar te verontwaardigd om dat kruis te laten hangen.

Hebben alle Italianen een kruis in huis?

Ik kan er geen statistieken over vinden, maar voor zover ik weet heeft het gros van de Italiaanse bevolking een crocifisso in huis hangen. Ze zijn er in alle vormen en maten, met of zonder Jezus.

Verder zie je ze in allerlei openbare gelegenheden hangen. In ziekenhuiskamers hangen ze boven de deur, in café’s vaak achter de bar en in de raadszaal van het gemeentebestuur achter de sprekers.

Is het katholicisme dan de Italiaanse staatsgodsdienst?

Nee, niet meer. In 1948, net na de WOII stemden de Italianen met een kleine meerderheid voor afschaffing van het Italiaanse koningshuis. De jonge republiek had een nieuwe grondwet nodig en hierin werd direct de staatsgodsdienst afgeschaft.

Dat katholieke geloof was erfgoed van een van de landen waaruit Italië in 1870 is ontstaan. Gek genoeg was het niet Rome, maar het koninkrijk Sardinië waarin grondwettelijk vastgesteld was dat het staatshoofd katholiek moest zijn.

Wat zal de paus daar blij mee zijn geweest!

Integendeel. Toen Garibaldi het schiereiland bijeengevochten had en koning Vittorio Emanuele de eenwording kon uitroepen, beschouwde de paus zichzelf als politiek gevangene. Bijna al zijn land en eigendommen waren hem afgenomen.

Maar de onderdanen van het nieuwe koninkrijk Italië waren vrijwel uitsluitend katholiek en dat maakte het voor de Italiaanse regering van vitaal belang op goede voet met het hoofd van de katholieke kerk te staan.

Dus ze nemen hem eerst zijn land af…

En proberen hem dan tegemoet te komen ja. De regering van het jonge Italië dacht de paus met de Legge Delle Guarantigie positief te kunnen stemmen. Voor de paar paleizen die hij nog bezat mochten soldaten gezet worden. Daarnaast werd er vastgesteld dat het koninkrijk hem een jaarlijkse toelage zou geven van 3 225 000 lire (dat staat nu ongeveer gelijk aan € 14,5 miljoen).

Natuurlijk accepteerde de paus deze wet niet. Sterker nog, hij riep alle katholieken op zich níet met Italiaanse politiek bezig te houden. Niet actief, maar het was ook beter als ze niet gingen stemmen. Regeringsmedewerkers verklaarde hij tot ketters. Dat zal wat slapeloze nachten veroorzaakt hebben.

Verzoening uit een onverwachte hoek

Gek genoeg was het Benito Mussolini die tot verzoening aanzette. In 1929 werden de Patti Lateranensi door beide partijen ondertekend en keerde de rust weer in de tent.

De paus beloofde niemand meer van ketterij te beschuldigen en in ruil daarvoor kreeg hij een flinke financiële genoegdoening, werd het Vaticaan als staat erkend én kreeg hij weer een deel van de verloren macht buiten Vaticaanstad terug.

De kerk betaalt bijvoorbeeld geen gemeentebelasting over haar gebouwen, het kerkelijk huwelijk is nog steeds rechtsgeldig en bij belangrijke gebeurtenissen zit een geestelijke altijd op de eerste rij.

Maar dat kruis?

Een lang verhaal. De Italiaanse staat heeft geen wet die het tentoonstellen van een kruis in openbare ruimtes verplicht. Het enige wat ik erover kon vinden is de Legge Casati. Maar deze wet uit 1926 geld alleen voor scholen.

Er staat onder andere in dat ieder klaslokaal op Italiaans grondgebied voorzien moet zijn van de volgende drie zaken; voldoende schoolbanken, het portret van de koning op een duidelijk zichtbare plaats en ernaast het symbool van de katholieke kerk.

Maar steeds meer Italianen geloven dat staat en kerk gescheiden behoren te zijn. Het komt dan ook steeds vaker voor dat Italianen alléén in het stadhuis trouwen en hun onvrede uiten over kruizen in ziekenhuiskamers, bij de rechtbank of in het stadhuis.

Soile Lautsi ging nog een stap verder. Deze Italiaanse van Finse komaf heeft een rechtszaak tegen de Italiaanse staat aangespannen. Zij vindt de aanwezigheid van het kruis in klaslokalen aanstootgevend. Kinderen zouden erdoor geïndoctrineerd worden.

De rechters van het Europese Hof stelden in 2011 de Italiaanse Staat in het gelijk, het kruis mag blijven hangen. Maar die verplichting geld dus alleen voor klaslokalen van lagere- en middenschool. Alle andere kruizen hangen er vrijwillig.